Viện Nghiên Cứu Văn Hóa Tín Ngưỡng Việt Namhttps://tinnguong.vn/uploads/vien-nghien-cuu-van-hoa-tin-nguong-viet-nam.png
Thứ ba - 05/08/2025 22:59
VIC - Ngày 06/08/2025 Viện văn hóa tín ngưỡng Việt Nam nhận lời mời của Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hà Nội tham gia chuyến công tác thực địa tại Bát Tràng. Hoạt động nhằm tăng cường khảo sát, thu thập tư liệu phục vụ nghiên cứu bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa và tín ngưỡng truyền thống trong bối cảnh phát triển du lịch và kinh tế - xã hội hiện nay.
Cách trung tâm Thủ đô Hà Nội khoảng 15 km, làng gốm Bát Tràng (xã Bát Tràng, thành phố Hà Nội) từ lâu đã trở thành biểu tượng của nghề gốm truyền thống Việt Nam. Với hơn 500 năm tồn tại và phát triển, nơi đây không chỉ nổi tiếng bởi những sản phẩm gốm sứ tinh xảo, mà còn bởi không gian văn hóa - tín ngưỡng đặc sắc, phản ánh bản sắc lâu đời của một làng nghề bên bờ sông Hồng.
Đoàn thăm quan Đình làng Giang Cao.
Điểm dừng chân đầu tiên của đoàn là Đình Giang Cao - công trình kiến trúc có lịch sử gần một thiên niên kỷ. Đình thờ bốn vị thiên thần Phùng Sơn, Phùng Di, Hải Nương và Tỷ Nương - những vị có công bảo hộ và đem lại sự bình yên cho dân làng từ buổi lập ấp. Theo ông Đặng Sơn Hải, Trưởng Ban Quản lý di tích, ngôi đình được khởi dựng từ thời Lý (1010 - 1025), từng nhiều lần bị thiên tai tàn phá nhưng đều được nhân dân địa phương góp công sức dựng lại với tất cả tấm lòng thành kính. Lần trùng tu gần nhất vào năm 1994 đã giữ nguyên cấu trúc truyền thống, bảo tồn khung gỗ gốc và họa tiết chạm khắc đặc trưng.
Bên cạnh đình là Miếu Giang Cao - công trình thờ hai vị Thành hoàng Lê Huệ và Lê Kiêm, những người đã từng cứu giúp dân làng vượt qua nạn dịch bệnh vào cuối thời Trần. Miếu mang dáng dấp kiến trúc cổ truyền với nghi môn, lầu chuông, tiền tế và hậu cung. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nơi đây còn là địa điểm hội họp bí mật của cán bộ, du kích địa phương, góp phần gìn giữ mạch nguồn lịch sử và truyền thống yêu nước. Theo ông Trịnh Văn Khoa nhận định: “Không gian tín ngưỡng ở Bát Tràng không chỉ thể hiện sự gắn kết của cộng đồng cư dân mà còn phản ánh mối quan hệ mật thiết giữa làng nghề và niềm tin tín ngưỡng dân gian. Đây là yếu tố quan trọng khi nghiên cứu cấu trúc văn hóa - xã hội truyền thống Việt Nam”.
Chùa Tiêu Dao.
Tiếp nối hành trình, đoàn tới thăm chùa Tiêu Dao - công trình nổi bật bởi toàn bộ kiến trúc được trùng tu bằng gốm sứ Bát Tràng. Từ mái chùa, tượng thờ, hoành phi câu đối đến từng chi tiết tiểu cảnh đều được bàn tay nghệ nhân chế tác tỉ mỉ. Đặc biệt, hai pho tượng Hộ Pháp bằng gốm cao 2,5m đặt tại chính điện là sản phẩm độc bản, mất hơn một năm để hoàn thành.
Chùa Tiêu Dao còn lưu giữ nhiều giá trị lịch sử đặc biệt. Trước năm 1945, nơi đây từng là địa điểm liên lạc của cán bộ cách mạng và nơi lưu truyền bài hát “Tiến quân ca” của cố nhạc sĩ Văn Cao đến quần chúng. Khi trùng tu năm 2011, nhà chùa đã kết hợp tinh hoa nghề gốm với kiến trúc Phật giáo, biến không gian chùa trở thành một “bảo tàng sống” của nghệ thuật gốm sứ và tín ngưỡng. Điều đặc biệt gây ấn tượng với đoàn nghiên cứu là việc sử dụng hàng trăm mảnh gốm ghép tạo thành bức tranh Om Mani nhiều màu sắc trước Tam bảo, hay dãy tượng Thập Bát La Hán được gốm hóa toàn bộ - một hình thức thể hiện tín ngưỡng bằng chất liệu truyền thống hiếm thấy ở miền Bắc.
Đoàn công tác cũng dành thời gian tham quan Trung tâm Tinh hoa làng nghề Việt - công trình kiến trúc lấy cảm hứng từ bàn xoay gốm truyền thống, do kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào thiết kế. Công trình gồm bảy khối kiến trúc uốn lượn mềm mại, thể hiện sự chuyển động của đất sét và đôi tay người thợ. Tông màu nâu đất chủ đạo gợi liên tưởng đến phù sa sông Hồng - yếu tố nuôi dưỡng làng nghề suốt hàng thế kỷ. Tại đây, các thành viên đoàn trực tiếp trải nghiệm nặn gốm, tham quan các khu trưng bày sản phẩm và tìm hiểu về công nghệ du lịch thông minh mà Bát Tràng đang triển khai: quét mã QR để nghe thuyết minh tự động nhiều ngôn ngữ, hệ thống wifi miễn phí, cùng các tour trải nghiệm mới như “Dấu chân làng cổ Bát Tràng” bằng xe đạp hay tour kết nối với Hoàng thành Thăng Long. Ông Chu Anh Tuấn, Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Bát Tràng, chia sẻ: “Chúng tôi xác định bảo tồn di sản phải gắn liền với phát triển kinh tế – xã hội. Vì vậy, các dự án cải tạo hạ tầng, xây dựng cảng du lịch và khu làng nghề tập trung đã và đang được triển khai nhằm đáp ứng nhu cầu du khách, đồng thời giữ vững bản sắc văn hóa truyền thống”.
Kết thúc chuyến tham quan, đoàn đã ghé thăm Công ty TNHH Gốm sứ Thiên Đức để tìm hiểu ẩm thực đặc trưng địa phương. Tại đây, các thành viên đoàn thưởng thức nhiều món ăn dân dã nhưng đậm bản sắc như bánh tẻ, bún riêu cua đồng, canh măng mực khô… - những món ăn gắn liền với ký ức của nhiều thế hệ cư dân Bát Tràng. Th.S Lê Hà Thiên Thanh - đại diện Viện nhận định: “Chuyến đi giúp chúng tôi không chỉ tiếp cận những giá trị vật thể và phi vật thể của Bát Tràng mà còn cảm nhận được sức sống văn hóa đang hiện hữu từng ngày. Đây là cơ sở quan trọng cho công tác nghiên cứu, bảo tồn và đề xuất các giải pháp phát huy giá trị di sản trong tương lai”.
Với bề dày lịch sử, hệ thống di tích tôn giáo - tín ngưỡng phong phú cùng nghề gốm trứ danh, Bát Tràng đang khẳng định vị thế không chỉ là một làng nghề truyền thống, mà còn là điểm đến văn hóa - tín ngưỡng quan trọng của Hà Nội. Chuyến khảo sát của Viện Nghiên cứu Văn hóa Tín ngưỡng Việt Nam cùng Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hà Nội một lần nữa cho thấy giá trị đa dạng của vùng đất này, đồng thời góp phần quảng bá hình ảnh Bát Tràng tới đông đảo công chúng trong và ngoài nước.
Hành trình khép lại nhưng để lại trong mỗi thành viên đoàn nhiều cảm nhận sâu sắc về một làng nghề ngàn năm tuổi, nơi kết tinh tinh hoa văn hóa Việt, tiếp tục vươn mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên hội nhập và phát triển.
